Làm báo ở "địa ngục trần gian"

Nhà tù Côn Đảo với biệt danh "địa ngục trần gian" là nơi đã giam cầm hàng vạn chiến sĩ cách mạng Việt Nam qua nhiều thế hệ, từ thời Pháp thuộc đến cuộc kháng chiến chống Mỹ. Nơi đây, mọi thủ đoạn đàn áp, tra tấn tàn bạo nhất đều được kẻ thù áp dụng nhằm khuất phục ý chí của những người yêu nước.

Nhà tù Côn Đảo với biệt danh "địa ngục trần gian" sử dụng mọi thủ đoạn đàn áp, tra tấn tàn bạo nhất

Thế nhưng, chính trong ngục tù khắc nghiệt ấy, hoạt động làm báo đã diễn ra và trở thành một vũ khí sắc bén trong trại giam nhằm giáo dục, phát triển tư tưởng và định hướng sinh hoạt hàng ngày cho tù nhân, biến nhà tù thành một "trường học" trong điều kiện cực kỳ khó khăn, thiếu thốn. Việc làm báo đã chứng minh rằng, bạo lực và thủ đoạn của kẻ thù không thể khuất phục được tinh thần bất khuất, ý chí kiên cường của những chiến sĩ cách mạng.

Hoạt động báo chí tại nhà tù Côn Đảo đã diễn ra liên tục qua nhiều giai đoạn lịch sử. Giai đoạn trước năm 1935, đã có các tờ báo như "Tiến lên" và "Ý kiến chung". Trong kháng chiến chống Pháp, hai ấn phẩm "Địa ngục trần gian" và "Bản án xâm lược Pháp" ra đời, tập trung vào tuyên truyền và giáo dục chính trị. Đặc biệt, trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, từ năm 1972 đến 1973, hoạt động làm báo phát triển mạnh mẽ nhất tại Trại 6 Khu B, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Ban Tuyên huấn Đảng ủy Trại 6B.

Tập san Sinh hoạt và Xây dựng được biên soạn và phát hành tại nhà tù Côn Đảo năm 1973

Việc làm báo trong lao tù là một công việc đầy thử thách, đòi hỏi sự kiên trì, sáng tạo và mưu trí tột bậc. Để đảm bảo bí mật và an toàn, mọi công đoạn từ thu thập tin tức, viết bài, biên tập đến in ấn và phát hành... đều phải được thực hiện một cách cực kỳ cẩn trọng, bí mật dưới sự canh phòng nghiêm ngặt.

Thách thức lớn nhất chính là sự thiếu thốn trầm trọng về nguyên vật liệu. Giấy, mực, bút – những nhu yếu phẩm cơ bản của nghề làm báo, trong chốn lao tù Côn Đảo lại trở thành thứ xa xỉ phẩm quý hơn vàng. Thế nhưng, bằng sự sáng tạo và ý chí sắt đá, các chiến sĩ đã biến những thứ không thể thành có thể.

Không có giấy chuyên dụng, tù nhân đã tận dụng mọi thứ có thể tìm thấy: vỏ bao thuốc lá, bìa carton, giấy gói bưu kiện mỏng, hoặc thậm chí là giấy từ vỏ thuốc men. Đây là những mảnh giấy "nhặt nhạnh" từ "thế giới bên ngoài", vô cùng quý giá.

Mực viết được chế biến công phu từ những nguyên liệu không ngờ tới: thuốc nhuộm màu xanh đen dùng để viết (thường là từ ruột bút bi cũ), thuốc methylene blue, bột nghệ, tro bếp pha nước, hoặc các loại thuốc khác. Để đảm bảo màu sắc và độ bền, việc pha chế mực phải qua nhiều lần thử nghiệm đến tốn mồ hôi, đòi hỏi kỹ thuật cao.

Ruột bút được làm từ thân bút bi cũ, ống tre nhỏ, hoặc thậm chí là xương. Mỗi chiếc bút là một sản phẩm của sự khéo léo và kiên trì, trở thành công cụ đắc lực cho "cuộc đấu tranh bằng bút".

Quy trình biên tập và xuất bản cũng vô cùng nghiêm ngặt. Các bài viết được thực hiện bởi nhiều tác giả, thường không ghi tên để đảm bảo bí mật và an toàn tuyệt đối. Nội dung phải được chắt lọc, điều chỉnh để phù hợp với từng phòng giam hoặc nhóm đọc. Các chiến sĩ luôn ý thức câu châm ngôn "bút sa gà chết" – một sai sót có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là sự tra tấn, hy sinh.

Những tác phẩm báo chí lịch sử vẫn còn nguyên giá trị

Nội dung của các tờ báo trong tù Côn Đảo vô cùng đa dạng và phong phú, bao gồm tin tức thời sự, giáo dục chính trị, lý luận, văn học nghệ thuật, và kinh nghiệm đấu tranh. Các tài liệu cho báo chí thường được thu thập từ tình hình thực tế bên ngoài, như tin tức Sài Gòn, nhằm cung cấp thông tin và củng cố tinh thần cho tù nhân. Điều này giúp tù nhân luôn nắm bắt được tình hình chung, không bị biệt lập và củng cố niềm tin vào cuộc đấu tranh.

Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, tờ báo tiêu biểu nhất phải kể đến như "Xây dựng". Đây là tờ báo của toàn trại, ra mắt số đầu tiên vào ngày 10 tháng 3 năm 1973. Tờ báo này có 10 số chính và 2 số đặc biệt, nội dung súc tích, tổng hợp các bài báo và hoạt động văn nghệ trong trại, rất hữu ích cho việc học tập. "Xây dựng" được xem là ấn phẩm quan trọng nhất, đóng vai trò định hướng tư tưởng và sinh hoạt cho toàn trại.

Tờ Xây dựng được xem là ấn phẩm quan trọng nhất tại lao tù Côn Đảo

Ngoài ra còn có tờ Vườn Ươm hay Sinh hoạt, Rèn luyện, Đoàn kết, Niềm tin, Tiến lên, Văn nghệ... xuất hiện trong các phòng giam, phản ánh sự đa dạng và sức sống của hoạt động báo chí trong tù.

Bên cạnh tin tức và chính luận, phong trào văn nghệ cũng phát triển mạnh mẽ trong các phòng giam, đặc biệt sau Hiệp định Paris 1973, lan rộng toàn trại. Nhiều bài hát, bài thơ được sáng tác và phổ biến, như "Đường về Ái Bắc", "Sông Thu Bồn dậy sóng", "Tiếng trống Ba tơ", "Đất bùn cháy". Các buổi biểu diễn văn nghệ được tổ chức hàng tuần, có sự tham gia nhiệt tình của tất cả các phòng, mang lại niềm vui, lạc quan và kết nối các tù nhân. Những hoạt động này không chỉ giúp duy trì tinh thần mà còn là một hình thức đấu tranh văn hóa, khẳng định bản lĩnh của người tù cộng sản.

Giá trị của báo chí trong lao tù Côn Đảo là vô cùng to lớn. Nó không chỉ là phương tiện truyền tải thông tin, giáo dục, mà còn là minh chứng hùng hồn cho tinh thần đấu tranh kiên cường, bất khuất của tù nhân chính trị Việt Nam.

Khách tham quan Bảo tàng Côn Đảo nơi lưu giữ nhiều hiện vật lịch sử, trong đó có những tác phẩm báo chí còn mãi với thời gian

Các tờ báo giúp tù nhân duy trì niềm vui, lạc quan, và kết nối với nhau, đặc biệt là những người trẻ tuổi, giúp họ vượt qua những cay đắng nhất của cuộc đời. Báo chí không chỉ mang tính chất giáo dục mà còn là công cụ đấu tranh, giúp tù nhân hiểu sâu sắc về thủ đoạn đàn áp của kẻ thù và xác định phương hướng đấu tranh.

Bên cạnh đó, các tác phẩm của tù nhân Côn Đảo là những tài liệu quý giá, ghi lại quá trình đấu tranh gian khổ, đẫm máu trong "địa ngục trần gian". Nhiều tài liệu từ trại giam không có tên hoặc không được công bố nhưng vẫn là những tác phẩm có ý nghĩa lịch sử quan trọng.

Mặc dù điều kiện vô cùng khắc nghiệt, thiếu thốn, tù nhân vẫn nỗ lực và sáng tạo ra những ấn phẩm báo chí, chứng tỏ ý chí bất khuất và quyết tâm đấu tranh đến cùng. Đây là minh chứng rõ nét cho thấy, kẻ thù có thể giam cầm thể xác nhưng không thể giam cầm được tư tưởng, trí tuệ và khát vọng tự do của người cộng sản.

Hoạt động báo chí trong nhà tù Côn Đảo đã kéo dài cho đến ngày 30 tháng 4 năm 1975, khi tất cả tù nhân được giải phóng. Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, những ấn phẩm, tài liệu báo chí từ Côn Đảo vẫn còn nguyên giá trị, là nguồn tư liệu quý giá cho việc nghiên cứu lịch sử, đặc biệt là lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam.

Những trang giấy thô sơ, những nét mực tự chế thành những trang sử vàng nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm giữ vững ngọn cờ báo chí cách mạng

Nhìn lại 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, chúng ta càng thấm thía hơn sứ mệnh cao cả của người làm báo. Câu chuyện về báo chí trong lao tù Côn Đảo là một minh chứng sống động, một bài học sâu sắc về tinh thần dấn thân, hy sinh, về trí tuệ và bản lĩnh của những người cầm bút chân chính. Đó không chỉ là sự nỗ lực vượt qua gian khó mà còn là sự sáng tạo vô biên, biến những vật liệu tưởng chừng vô giá trị thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng.

Di sản mà các chiến sĩ cách mạng ở Côn Đảo để lại là ngọn lửa bất diệt của lòng yêu nước, ý chí kiên cường và tinh thần cách mạng tiến công. Họ đã biến những trang giấy thô sơ, những nét mực tự chế thành những trang sử vàng, góp phần quan trọng vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc.

Trong bối cảnh đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới, kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam là dịp để mỗi người làm báo hôm nay ôn lại truyền thống vẻ vang, học hỏi tinh thần bất khuất, sự dũng cảm và sáng tạo của các thế hệ cha anh. Tấm gương làm báo trong lao tù Côn Đảo mãi mãi là nguồn cảm hứng bất tận, nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm giữ vững ngọn cờ báo chí cách mạng, tiếp tục phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân, xây đắp một nền báo chí thực sự chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại.

Theo VTV.vn